Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemi Olarak Arabuluculuk

Aynı toprak parçası üzerinde, ortak bir geçmişe ve kültüre sahip olan aynı zamanda birçok temel çıkarlarını gerçekleştirmek için bir araya gelen insanlar toplumları oluştururlar. J.J Rousseau’ya göre insanların toplumları oluşturmasında temel neden her birinin tek başına kendilerini korumak ve yaşamalarını devam ettirmek için sahip oldukları gücün, doğal yaşama halindeyken korunmalarını güçleştiren engeller karşısında yetersiz kalacağıdır. Dolayısıyla insanlar hem yaşamlarını devam ettirmek amacıyla hem de sosyal bir varlık oldukları için toplum içinde yaşamaya ihtiyaç duyarlar. Ancak toplum her ne kadar temel çıkarlar üzerine kurulmuş olsa da toplumu oluşturan bireylerin kişisel çıkarları bazı durumlarda çatışabilir. Şöyle ki toplumu oluşturan insanların her zaman huzur ve mutluluk içinde yaşamalarını beklemek ütopik bir beklenti olacaktır.

Teknolojik ve ekonomik gelişmelerle beraber insanlar arasındaki ilişkiler çeşitlenmiş, bu da uyuşmazlıkların çoğalmasına neden olmuştur. Devlet yargı erkini kullanarak kamu düzenini ilgilendiren konulara müdahale etmekteyken kamu düzeninden olmayan, tarafların menfaatlerini ilgilendiren konulara talep olmadıkça müdahale etmemektedir. Kişilerin yaşadıkları her uyuşmazlık için devlet yargısına başvuracak olmaları durumunda ortaya çıkacak devasa iş gücünü ve buna bağlı olarak da yargılama süresinin uzayacağını göz önünde tutmak gerekir. Sürenin uzamasıyla beraber hem maddi anlamda hem de manevi altına bir yük altına gireceklerdir. Bu nedenle alternatif uyuşmazlık çözüm yolları ortaya çıkmış ve birçok ülke bu çözüm yollarından yararlanmaya başlamıştır. Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları tarafsız bir üçüncü  kişi tarafından, taraflar arasındaki uyuşmazlığı ortadan kaldırılması için devletin yargı organları yanında varlığını sürüdüren ve seçimlik nitelik taşıyan uyuşmazlık çözme yöntemleridir. Alternatif uyuşmazlık çözüm yollarında  amaç hukuki ihtilafların çözümünde mahkemelere yardımcı olmaktır.

Arabuluculuk alternatif uyuşmazlık çözüm yolları arasında en sık tercih edilendir. Ülkemizde 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu kabul edilmiş ve 22.06.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Taraflar üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş veya işlemelerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde arabuluculuğa başvurabilir. Söz konusu kanunun 2.maddesine göre arabuluculuk tarafların bir araya gelmesini ve uyuşmazlıkların çözümü için iletişim kurmalarını sağlayan, taraflar çözüm üretemediği takdirde çözüm önerisi getiren bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyari olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Arabuluculuk, kanunda belirtilmiş olan ”iradi olma ve eşitlik”, ‘‘gizlilik”, ”arabulucunun tarafsızlığı ve bağımsızlığı” ve ”gönüllülük” ilkelerine dayanır.

Taraflar süreç boyunca eşit haklara sahiptirler, dolayısıyla arabulucunun bir tarafı haklı diğer tarafı haksız olarak nitelendirmeye hakkı yoktur. Zira aksi durumda taraflar eşit konumda oldukları fikrinden uzaklaşabilirler. Tarafların bu düşünceye kapılması müzakere sürecini olumsuz etkileyebilir. Tarafların eşit konumda olmaları onları daha rahat bir iletişim kurmaya sevk edecektir. Çünkü taraflar karşı tarafın sahip olduğu statü nedeniyle kendilerini baskı altında hissetmeyecek ve böylece daha sağlıklı bir iletişim kurabileceklerdir.  Söz konusu kanunun 4.maddesine göre arabulucu kendisine sunulan belgeler ve diğer kayıtları gizli tutmakla yükümlüdür. Kanunun 33. maddesi de gizlilik ilkesinin çiğnenmesini bir yaptırıma bağlayarak bu belge ve kayıtların herhangi bir şekilde dışarıyla paylaşılmasını engelleyerek tarafları güvence altına almıştır. Mahkeme yargılamasında alenilik söz konusu olduğundan taraflar arasındaki uyuşmazlık herkes tarafından öğrenilebilir. Dolayısıyla arabuluculuğun bu anlamda bir artıya sahip olduğunu söyleyebiliriz.

Mahkeme yargılamasında hüküm, somut olaya bağlı olarak esnetilemeyeceğinden veya değiştirilemeyeceğinden çözüme ulaşmak her zaman kolay olmayacaktır. Aynı zamanda taraflar her zaman istediklerini alamayacaklar ve sorun tam anlamıyla çözülemeyecektir. Ancak arabuluculukta asıl hedeflenen taraflardan her birinin çıkarına en uygun çözümü bulmak olduğundan  ve mahkeme yargılamasındaki gibi sert hükümler olmadığından sonuca ulaşmak daha kolay olacaktır. Mahkeme yargılamasında tarafların birbirleriyle olan uyuşmazlıkları da iletişimsizliğe bağlı olarak artacaktır ancak arabuluculukta tarafların iletişim kurarak uyuşmazlık yaşadıkları konuları açığa kavuşturmak ve bu doğrultuda yine tarafların çözüm yolunu kendi kendilerine bulmaları sağlanacaktır.

Arabulucunun görevi etkili iletişim yöntemlerini kullanarak tarafları ortak bir paydada buluşturmak ve aralarındaki iletişimin kopmasını önlemektir. Aynı zamanda arabulucu taraflar arasında herhangi bir gerginliğin meydana gelmesine izin vermeden bu süreci yürütmelidir. Arabulucu bu süreçte bir bakıma gözlemci konumundadır, böylece tarafların uyuşmazlığa düştükleri noktaları yakalamaya çalışır. Süreç olumlu sonuçlanmasa da bir sonraki uyuşmazlık çözme sürecinde bu noktaların tespiti zaman bakımından tasarruf sağlayacaktır. Arabulucu gerek gördüğü durumlarda tarafların her biri ile ayrı ayrı iletişim kurabilir. Böylece arabulucu, tarafların belki de diğer tarafla görüşme esnasında söylemekten kaçındıkları birtakım bilgilere ulaşabilir ve müzakere sürecini yeni elde etmiş olduğu bilgiler ışığında tekrar şekillendirebilir.  Zira arabulucu, tarafların istemedikleri herhangi bir çözümün kabulüne zorlayamaz.

Arabuluculuk sürecinin başlaması için iki tarafın da bunu kabul etmesi gerekir. Bahse konu kanunun 15.maddesi bu sürecin nasıl işleyeceğini düzenlemiştir. Arabulucu en kısa sürede tarafları ilk toplantıya davet eder, ilk toplantı aslında bir ön görüşme niteliğindedir ve arabulucu, taraflara arabuluculuğun faydaları, ilkeleri hakkında genel bir konuşma yaparak süreç hakkında bilgi verir. Daha sonraki oturumda taraflara iddialarını ve çözülmesini istedikleri uyuşmazlığı konu alan bir sunum hazırlarlar.

Arabulucu olabilmek için kanunda bazı şartlar aranmaktadır:

• Türk vatandaşı olmak,
• Mesleğinde en az beş yıllık kıdeme sahip hukuk fakültesi mezunu olmak,
• Tam ehliyetli olmak,
• Kasten işlenmiş bir suçtan mahkum olmamış olmak,
• Arabuluculuk eğitimini tamamlamak ve Bakanlıkça yapılan yazılı sınavda başarılı olmak.

Peki arabulucu olmak için aranan hukuk fakültesi mezunu olma şartı yerinde midir? Arabulucu tarafları haklı veya haksız olarak nitelendirecek bir karar merci olmadığından söz etmiştik, dolayısıyla arabulucu tahkim yargılamasındaki hakem veya mahkeme yargılamasındaki hakim gibi son sözü söyleme, adalet dağıtma yetkisine sahip değildir. Dolayısıyla bu süreci yürütebilecek kişinin sadece hukuk fakültesi mezunu kişiler olabileceğini kabul etmek fikrimce yanlış bir düşüncedir. Devlet yargısında tarafların hukuken korunan menfaatleri dikkate alınır. Ancak arabuluculuk süreci her iki tarafın da ortak menfaatleri konusunda anlaşmaya çalıştıkları, hukuken korunan menfaatleri dışında kalan menfaatlerini  de ileri sürebildikleri bir süreçtir.  Bu sürecin yürütülebilmesi için arabulucunun etkili iletişim yollarını kullanabilmesi ve müzakere sürecini sağlıklı yürütebilmesi gerekir. Buna bağlı olarak arabulucunun hukuk fakültesi mezunu olması ona bazı şartlar sağlayacağı gibi böyle bir şartın sağlanması gereklilik olmamalıdır. Kısaca arabuluculuk, devlet yargısının yanında kişilere seçimlik bir yol sunan ve dostane olarak nitelendirebileceğimiz, ülkemizde de  sekiz yıldır kullanılan bir alternatif uyuşmazlık çözüm yoludur.

–

Kaynakça

• Akça, Çağatay. “Alternatif Çözüm Yollarından Arabuluculuk ve Uzlaştırma” Ankara Barosu Dergileri, (2009)
• Erdoğan, Ersin-Erzurumlu,Nurbanu. Hukuk Uyuşmazlıklarında Türkiye’nin Arabuluculuk Tecrübesi ve Zorunlu Arabuluculuk Taslağı İstanbul: Seta Yayınevi, 2016
• Uyumaz, Alper-Erdoğan, Kemal. ”Aile Hukukundan Doğan Uyuşmazlıkların Alternatif Çözüm Yolları” D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, (2015)

[zombify_post]