Giriş
Teşebbüslerin yeni teknolojik gelişmelerle online platformlara taşınması piyasadaki rekabet yapısını da etkilemektedir. Daha iyi veri toplama ve analiz etme teknikleri kullanılarak algoritmik fiyatlama denen yöntemle fiyat optimizasyonları yapılabilmektedir. Algoritmalar bir işin görülmesi veya bir problemin çözümünde kullanılan takip etmesi kolay sınırlı kurallardan oluşan yöntem veya tekniklerdir. Algoritmalar birbirini izleyen komutlardan oluşur ve bu komutlar bilgisayar sistemi tarafından bir problemin çözümünde veya bir işin yapılmasında kullanılır. Bu makalede algoritmaların rekabete olumsuz olabilecek etkileri 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 4. maddesi bakımından teşebbüslerin rekabeti sınırlayıcı anlaşma yapması ve gizli danışıklı ilişkide bulunması durumlarında incelenecektir. Son olarak da kendi kendine öğrenen algoritmalara değinilecektir.
–
1-) Algoritma Kullanılarak Teşebbüsler Arası Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma Yapılması
4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi teşebbüsler arası doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan anlaşmalar, uyumlu eylemler ve teşebbüs birliklerinin bu tür karar ve eylemlerini yasaklamaktadır. Teşebbüsler algoritmalar ile rekabet karşıtı anlaşmalar uygulamaya koyabilmektedir ve teşebbüslerin uyguladığı yöntemden bağımsız olarak her türlü rekabet karşıtı anlaşma Kanun’un 4. Maddesi bakımından ihlal teşkil etmektedir. Teşebbüsler fiyatlama algoritmalarıyla geleceğe yönelik birbirleriyle anlaşarak fiyat belirleyebilmektedir. Yine algoritmalar kullanılarak rakiplerinin kararlarını etkileyebilmekte ve teşebbüsler arası yapılan rekabet karşıtı anlaşmadan sapma ihtimalinde misillemede bulunabilirler. Algoritma kullanımına bağlı olarak bu işlem çok hızlı yapılabilir bu da teşebbüsün söz konusu anlaşmadan ayrılma motivasyonunu düşürebilir ve rekabet karşıtı anlaşma daha sürdürülebilir durumda olabilmektedir..
Başka bir nokta ise Rekabet kurulu tarafından bu anlaşmaların tespitinin çok zorlaşacağıdır. Teşebbüsler arası anlaşma kurulduktan sonra başka bir temas gerçekleşmeyeceği ve uygulanma noktasında tek görevli algoritma olacağı için fiyatlama algoritmalarının tespiti ve rekabet karşıtı anlaşmanın ortaya konması çok güçleşecektir. Dinamik pazarlar içinde algoritma kullanımı rekabet karşıtı anlaşmanın sürdürülebilirliğini arttıracaktır. Bu tür pazarlarda algoritma kullanılmadığında sürekli fiyat değişimi ve adaptasyonu yapılması gerekecek buna bağlı olarak anlaşmanın da tekrar gözden geçirilmesi ihtiyacı doğacak ve bu teşebbüsler arası temas kurulmasına yol açacaktır. Bu da Rekabet Kurulu tarafından anlaşmanın ortaya konması riskini oluşturacaktır. Ancak algoritma kullanımıyla beraber hem değişen pazar şartlarına hızlı fiyat adaptasyonları yapılacak hem de teşebbüsler doğrudan temas etmeksizin rekabet karşıtı anlaşma sürdürülebilecektir.
Amerika’da görülen bir davada David Topkins’in yönetimindeki teşebbüs, Amazon’da satılan bazı posterlerin fiyatının yükseltilmesi konusunda rakipleriyle anlaşmış. Rekabet karşıtı bu anlaşmayı uygulamak için posterlerde fiyat belirlenmesini kontrol eden bir fiyatlama algoritması kullanılmış. Piyasadaki fiyat bilgileri toplanılmış ve rekabetçi fiyat üzerinde fiyat dengesi belirlenmiştir. Dava sonucunda teşebbüsler suçlu bulunmuştur. Bu karar ışığında da rekabet karşıtı bir anlaşmanın uygulanabilmesi için algoritma kullanılması veya uygulamanın insanlar tarafından yapılması durumlarında herhangi bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılabilir. Önemli olanın teşebbüsler arası bir irade uyuşmasıyla rekabetin sınırlandırılmasıdır ve 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesi kapsamında olması için bu yeterlidir.
–
2-) Algoritma ve Gizli Danışıklı İlişki
Gizli danışıklı ilişki teşebbüsler arası bir anlaşma ve temas olmadan uygun pazar şartlarında ortaya çıkar. Kar arttırıcı strateji olarak rakip davranışlarının gözlemlenmesiyle teşebbüsler koordineli bir şekilde hareket ederler. Gizli danışıklı ilişki 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında ihlal teşkil etmez. Rekabet Kurul’u gizli danışıklı ilişkinin ihlal teşkil etmesi için teşebbüsler arasında rekabeti kısıtlama amaçlı bir iletişimin olması gerektiği ve bu davranışın delillerle kanıtlanabilmesi görüşündedir.
Teşebbüsler arası rekabet karşıtı bir anlaşma olmadığı bir durumda teşebbüsler birbirinden bağımsız olarak pazar verilerini toplayıp bu verilere göre fiyat belirleyen algoritmalar kullanabilir. Teşebbüs bu algoritmayı fiyat değişimlerini takip etmek ve hızlıca bu değişikliklere tepki vererek kar arttırıcı fiyat stratejileri belirlemek için kullanabilir. Pazardan toplanan veriler tüm pazara ait olacağı için bu tarz bir algoritma teşebbüsün rakiplerinin fiyat bilgisine ulaşmasını sağlayarak pazarı şeffaflaştıracaktır yani pazardaki belirsizliği azaltacaktır bu da teşebbüsler arası koordinasyonu kolaylaştıracaktır. Buna bağlı olarak rekabet sınırlanmış olacaktır. Pazarın şeffaflaşmasıyla beraber ortaya gizli danışıklı ilişki çıkacaktır. Özellikle yoğunlaşmış, ürünün homojen olduğu piyasalarda teşebbüslerin fiyatlama stratejileri anlaşma olmadan paralel bir şekilde ilerleyerek gizli danışıklı ilişkinin ortaya çıkması kolaylaşacaktır.
Teşebbüsler algoritma sayesinde gizli danışıklı ilişkinin dışına çıkan teşebbüsü kolayca fark edip hızlıca misilleme yapabileceklerdir. Bu da teşebbüsün bu ilişkiden çıkma motivasyonunu düşürecektir. Gizli danışıklı ilişki nedeniyle fiyat rekabetçi fiyatın üstünde olacaktır. Algoritma kullanılması ayrıca koordinasyon için başka bir kolaylık daha sunmaktadır. Algoritma kullanılmadan teşebbüs sinyal gönderme yoluyla da koordinasyon oluşturabilir. Buna örnek olarak teşebbüs fiyat arttırarak sinyal gönderdiği takdirde rakip teşebbüs bunu algılamazsa veya istenilen tepkiyi vermezse sinyal gönderen teşebbüs fiyatı arttırdığı için ürün talebinin bir kısmını kaybedecektir ve bunun maliyetine katlanacaktır. Algoritma kullanıldığı takdirde bir teşebbüsün fiyat arttırma sinyali rakip teşebbüslerden algoritma kullananlar tarafından kolaylıkla okunabilir.
ABD’de 8 büyük havayolu şirketi fiyat belirlemek için sofistike sinyalleme araçları geliştirdikleri soruşturmada bir havayolu şirketi ileri tarihli bir rota için fiyat artışı belirlediğinde diğer şirketlerin de aynı artışı yaptığı ve şirketlerin detaylı pazarlık ve iletişimde bulunarak rekabeti sınırladığı iddia edilmiştir. Uzlaşma yoluna gidilen soruşturmada şirketler önceden fiyat artışı yapacaklarına ilişkin açıklama yapmaya son vermeyi kabul etmiştir. 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesi kapsamında gizli danışıklı ilişkinin ihlal teşkil etmemesine rağmen algoritma kullanımı 4. madde kapsamında olan rekabeti sınırlandıran anlaşma ile gizli danışıklı ilişki arasında bir alan yaratmakta ve ihlal teşkil eden anlaşma olmaksızın rekabetçi seviyenin üstünde fiyatlama yaparak teşebbüslerin kârlarını arttırmasını sağlamaktadır.
–
3-) Kendi Kendine Öğrenen Algoritmalar
Kendi kendine öğrenen algoritmalar bağımsız kararlarıyla rekabeti sınırlayıcı davranışlarda bulunduklarında teşebbüsler bu durumu engellemediği için sorumlu tutulabilir. Rekabeti sınırlayıcı davranış bakımından teşebbüslerin iradesi olmasa bile algoritmalar topladıkları verilerle rakip teşebbüs algoritmalarıyla bilgi paylaşımında bulunabilir Algoritmanın amacı teşebbüs bakımından kârı en yüksek seviyeye çıkartmak olduğu için bu yönde hareket etmesini önlemek adına sınırlandırıcı kurallar olmalıdır. Bu sınırlandırıcı kurallar fiyat tespiti gibi ihlal teşkil eden davranışları kontrol etmelidir.
Algoritma sınırlandırılmadığı takdirde 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi bakımından ihlal teşkil eden davranışlar teşebbüsün en yüksek kâra ulaşması için uygulanabilecektir. Kendi kendine öğrenen algoritmalar bakımından teşebbüsün iradesi dışında ortaya çıkan rekabeti sınırlandıran davranışlar algoritmanın öz-öğrenim yeteneği sonucu oluşabilmektedir. Teşebbüs bundan habersiz de olabilir. Algoritmanın bağımsız hareket etmesi ihlalin varlığının kanıtlanmasını zorlaştıracaktır. Teşebbüslerin bu durumun oluşmasını engellemek adına önlemler alması beklenebilir. Bundan dolayı da rekabeti sınırlandıracak durumun oluşmasını engelleyemediği için teşebbüs sorumlu tutulabilir.
–
Sonuç
Teşebbüsler rekabeti sınırlayıcı davranışlarda bulunmak için algoritmalar kullanabilmektedir ve kullanılan araçtan bağımsız olarak rekabeti sınırlayıcı her türlü anlaşma 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesi bakımından ihlal teşkil etmektedir. Gizli danışıklı ilişki ve kendi kendine öğrenebilen algoritmalar bakımından sorun Rekabet Kurulu tarafından bir ihlalin varlığının kanıtlanması bakımından oluşabilmektedir. Gizli danışıklı ilişkideki teşebbüsler arası iletişime ait bir delil bulunamaması veya kendi kendine öğrenebilen algoritmalar bakımından bağımsız davranışlarının teşebbüslerin iradelerine uyuşmadan rekabeti sınırladığı durumlarda 4. madde kapsamında yorumlanıp yorumlanamayacakları problem teşkil edebilir. Ancak algoritma kullanımının çok artmasıyla beraber iletişim delili olmadan uyumlu eylem karinesi kullanılarak ve teşebbüsler arası irade uyuşması değil de algoritmaların birbiriyle olan iş birliği uyumu aranarak 4. maddenin ihlali şeklinde yorumlanmaya doğru bir eğilim oluşabilir. Bu makalede algoritmaların rekabete olumsuz olabilecek etkileri incelenmiş olsa da hem Türkiye’de hem de Dünya’da algoritma kullanımı büyük bir yeniliktir ve algoritmalarla ilgili yeni sorular oluşmaya devam etmektedir. Yeni sorular kapsamlı bir şekilde anlaşılarak yeni çözüm yollarını da beraberinde getirecektir.
–
Kaynakça
- Ayata, Z. (2018). Does Big Innovation Lead to Big Change: European Union Competition Law Put to the Test through Big Data. Banka Huk. Dergisi, 34, 203.
- Doğan, A. C. (2017). Algoritma ve Rekabet Hukuku: 4. Madde İhlallerinin Dijital Görünümleri, Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,389.
- United States of America v. Airline Tariff Publishing Company
- United States District Court Northern District of California San Francisco Division, United States of America v. David Topkins
0 Yorum