Bu yazı Ahmed Faruk Temel ve Alihan Yavaş ortak içeriğidir.
–
Giriş
Elektronik ticaret alım satım ve buna bağlı işlemlerin klasik ticarete göre daha hızlı gerçekleşmesi her iki taraf için de zaman, para, işgücü açısından daha kazançlı sonuçlar doğurmaktadır. Daha kısa sürede, düşük maliyetlerle ve kolay gerçekleştirilen işlemler sayesinde sadece büyük ölçekli firmalar değil aynı zamanda kobiler de ulusal ve uluslararası arenada ticari faaliyetler gerçekleştirebilmektedir. Çoğu işlemin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi sayesinde satış, pazarlama ve dağıtım maliyetleri de azalmaktadır. Tüm bu kolaylıkları sağlayan e-ticaret, temel kavramları, uygulamaları ve süreci ile klasik ticaretten ayrılmaktadır. Hukuk sistemi de ayrılan bu unsurları görmüş ve ilgili mevzuatları yürürlüğe koymuştur. Bu çalışmada e-ticarete özgü unsurlara ve buna ilişkin hukuki düzenlemelere yer vermeye çalıştık.
–
A. E-Ticarete Genel Bakış
E-ticaret bilgisayar ağları aracılığı ile ürünlerin üretilmesi, tanıtımının, satışının, ödemesinin ve dağıtımının yapılmasıdır. Ticari sonuçlar doğuran ya da ticari faaliyetleri destekleyen eğitim, tanıtım, reklam, kamuoyunu bilgilendirme gibi amaçlar için elektronik ortamda yapılan işlemler de elektronik ticaret olarak sayılmaktadır. Aslında en basit ve sade şekliyle ticaretin elektronik ortama taşınmış halidir. E-Ticaret süreç itibariyle, tacirler arasında sürdürülen normal ticaretten belli yönleriyle ayrılmaktadır. Ticaret öncesi firmaların elektronik ortamda bilgilenmesi ve araştırma yürütmesi, firmaların ve tüketicilerin elektronik ortamda buluşması ödeme sürecinin elektronik ortamlar üzerinden yürütülmesi ayrılan yönlere örnek olarak verilebilir.
E-Ticaretin normal ticaretten ayrıldığı en önemli husus, ticaretin araçlardır. Elektronik ticaret araçları çoğu kaynakta telefon, elektronik ödeme ve para transfer sistemleri, elektronik veri değişimi, internet, intranet ve WAP şeklinde sıralanmaktadır. Sıralanan bu araçlardan bazıları noktasında bilgi vermek yerinde olacaktır. İlk olarak elektronik veri değişimi (EDI), Standart bir formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar arasında aktarımı ve otomatik olarak yorumlanıp işlenebilmesidir. Farklı kuruluşlardaki uygulamalar arasında yapısal veri değişimleri bu başlık için örnek olarak verilebilir.
İkinci olarak WAP (Wireless Application Protocol-Kablosuz Uygulama Protokolü), mobililetişim araçları üzerinde internet içeriği sağlayan bir teknolojidir.
Ve son olarak intranet, internetin kişiye ya da şirkete özel halidir. Yani internette bir firmanın web sitesine herkes girebilirken, web ortamında oluşturulan intranete sadece izin verilenlerin sahip oldukları “kullanıcı adı” ve “şifrelerini” yazarak girebildikleri özel ara yüzdür.
E-Ticaret yapısı itibariyle internet üzerinden ödeme yollarını da beraberinde getirmiş ve bu alanda pek çok aracın gelişmesini sağlamıştır. Kartlar her ne kadar günlük hayatta kullanılsa da e-ticaret için önemli bir yere sahiptir. Kredi kartları, banka kartları ve sanal kartlar e-ticaret üzerinden gerçekleştirilen işlemlerde rahatlıkla kullanılmaktadır. E-Ticaret kapıda nakit ödeme sistemini de beraberinde getirmiş, böylece tüketiciye kolaylık sağlamıştır. Banka işlemlerinin de internet üzerinden yürütülebilir hale gelmesi ile havale ve EFT ile ödemenin gerçekleşmesi mümkündür. Bunun yanı sıra elektronik para ya da hediye/promosyon kartları da kullanılmaktadır.
–
B. E-Ticaret Uygulamaları
E-Ticaret, ticareti yapan tarafların niteliklerine göre farklılaşmakta, uygulamalar olarak ifade edilmektedir. Uygulamalar şirket, tüketici, kamu idaresi ve devlet arasında farklı kombinasyonlarla ortaya çıkmaktadır.
B.1. Şirketler Arası Elektronik Ticaret {B2B)
Elektronik veri değişiminin kullanılarak bilgi ve belgenin sanal ortamda web siteleri üzerinden karşılıklı olarak akışının sağlanması yoluyla yapılmaktadır. Bu ticaret şekli; firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariş vermesi, malın üretimi, pazarlanması, satışı, sigortası, nakliyesi, fatura bedelinin ödenmesi ve satış sonrası hizmetlere kadar ticaretle ilgili hemen hemen bütün işlemleri kapsamaktadır.
B.2. Şirketten Tüketiciye Elektronik Ticaret (B2C)
Web siteleri üzerinden tüketicilerin her türlü mal veya hizmete erişmesi, mal ya da hizmet hakkında bilgi ve fiyat alması, rakip firmalarla kıyaslama yapabilmesi, elektronik ödeme, elektronik bankacılık ve sigortacılık, danışmanlık işlemleri vb. yapılmasıdır.
B.3. Şirket- Devlet Arası Elektronik Ticaret (B2G)
Kamu ile şirketler arasındaki lokal ağlar üzerinden yapılan ticaret, haberleşme ve diğer tüm etkinlikler bu alanda tanımlanmaktadır. Kamu ihalelerinin internette yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermelerinin yanı sıra elektronik imza, elektronik noter, dış ticaret işlemleri, elektronik gümrükleme, elektronik ortamda hukuki ve ceza sorumluluğunun düzenlemesi ilk örnekleri oluşturmaktadır.
B.4. Tüketici-Kamu İdaresi Arası Elektronik Ticaret (B2G)
Tüketici ile kamu idaresi arasında her türlü vergi, sağlık ve hukuksal etkinlik bu alanda yer almaktadır. Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport başvuruları, sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri vb. uygulamalar gerçekleştirilmektedir.
B.5. Vatandaş-Devlet Arası Elektronik Ticaret (C2G)
Kamu kesiminin vatandaşlarına sunduğu her türlü hizmetin sanal ortamda gerçekleştirilmesidir.
B.6. Tüketiciden Tüketiciye Elektronik Ticaret (C2C)
Açık arttırma pazarlarında tüketicilerin birbirlerine çeşitli mal veya hizmetleri alıp satmasına
sanal ortamda aracılık eden bazı web siteleri üzerinden yapılan elektronik ticaret türüdür.
–
C. E-Ticarette Hukuksal Süreç
Elektronik ortamlar üzerinden yapılacak ticari işlemler de elbette hukuksal boyutları gözetilerek gerçekleştirilmelidir. Hukuki düzenlemelere ve mevzuatlara girmeden önce e- ticarete ilişkin süreçlere hukuki bakış açısı ile değinilmesi gerekmektedir.
C.1. Alan Adı Alınması
İnternet üzerinden iş yapmak isteyen gerçek ya da tüzel kişilerin bir alan adı almaları gerekmektedir. Alan adları İnternet protokolü diye tanımlanan farklı rakamların insanlar tarafında kullanımı kolay hale getirilmiş olan halleridir. Alan adının alınmasına dair hukuki düzenlemeler, haksız rekabet kuralları e-ticaret bakımından da aynen geçerli olacaktır.
C.2. Elektronik Ticarette Güvenlik
Elektronik ticaret satıcının alıcı ile elektronik ortamda birbirini görmeksizin bir araya geldikleri ve alışveriş yaptıkları bir faaliyet olduğundan bu işlemlerin gerçekleşebilmesi için güvenlik önlemlerinin alınmış olması, bu alışverişin sağlıklı yürüyebilmesi bakımından büyük öneme sahiptir. Burada öncelikle alıcı ve satıcı tarafların birbirlerinin kimliklerinden emin olmaları gerekir. Bu kimliklerden emin olma, dijital imza ve dijital sertifikalar aracılığıyla sağlanabilmektedir. Dijital imza “tanımlama, gizlilik, veri bütünlüğü ve inkâr edilememe” gibi dört ana temel ile güvenliği sağlamaktadır. Dijital sertifikalar ise e-ticaret sitelerinin güvenilirliğini, ürün kalitesini ve satış yetkisi gibi pek çok alanda tüketiciye ispat etmektedir.
C.3. E-ticarette Sözleşme Oluşturma
E-ticaret işlemlerine yönelik olarak şekle tabii olmayan sözleşmeler sanal ortamda yapılabilmektedir. Burada sözleşme şartlarını uygun gören kimse karşı tarafın şartlarını kabul ettiğini belirtmektedir. İnternet ortamında elektronik veri değişimine, mal veya dijital ürün satışına, hizmet ya da bilgi teminine ilişkin sözleşmeler kurulabilmektedir. Tarafların aralarında yapacakları bu sözleşmeler, sözleşmelere ilişkin genel esaslara tabi olacaktır.
C.4. E-ticaretin Vergilendirilmesi
Elektronik ticaret üzerinden elde edilen ticari kazançların vergilendirilmesi, e-ticaretin uluslararası yapılması, bu nedenle ticareti gerçekleştiren şirketlerin hangi ülkelerden ne kadarlık bir kazanç elde ettiğinin bilinememesi ve işletmenin ilgili ülkede vergi mükellefi olup olmadığının bilinmemesi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle, işletmeler yabancı bir ülkede bulunan bilgisayarlar üzerinden ticari varlıklarını sürdürmelerine rağmen, mevzuat ve uluslararası anlaşmaların yokluğu nedeniyle o ülkelerdeki işlemleri üzerinden vergilendirilmemektedir. Bu mevzuat ve uluslararası yokluğun en kısa sürede giderilmesi e-ticaret şirketleri ile bu alanda faaliyet göstermeyen tacirler arasındaki eşitsizliğin ortadan kaldırılması ve devletlerin ilgili vergileri uygulamalarının önünün açılması gerekmektedir.
–
D. E-Ticaret ve İlgili Mevzuat Düzenlemeleri
Elektronik ticaret alanında güvenli, şeffaf bir ortam oluşması, alıcının ve satıcının haklarının sınırlarının çizilmesi, tüketicilerin korunması ve ticari elektronik ileti gönderilmesinde keyfiliğin önüne geçilebilmesi için özel düzenlemeler getirilmiştir. Bu düzenlemeler: 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun, Ticari İletişim ve Ticari Elektronik İletiler Hakkında Yönetmelik, Elektronik Ticarette Hizmet Sağlayıcı ve Aracı Hizmet Sağlayıcılar Hakkında Yönetmelik, 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu, 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun, 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve bu Kanunlara dayanılarak çıkarılan yönetmeliklerdir. Elektronik ticaretin temel kanunu olan 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un genel hatları ile incelenmesi yerinde olacaktır.
D.1 Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da Düzenlenen Temel Kavramlar
Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 2. Maddesinde bazı kavramların tanımlarına yer verilmiştir.
Elektronik ticaret, fiziki olarak karşı karşıya gelmeksizin, elektronik ortamda gerçekleştirilen çevrim içi iktisadi ve ticari her türlü faaliyeti ifade eder. Burada zikredilen elektronik ortam ibaresinin geniş yorumlanması ve teknolojik gelişmelere göre uygulanması gerekmektedir.
Ticari iletişim, alan adları ve elektronik posta adresi dışında mesleki veya ticari faaliyet kapsamında kazanç sağlamaya yönelik olarak elektronik ticarete ilişkin her türlü iletişimi ifade eder.
Ticari elektronik ileti, telefon, çağrı merkezleri, faks, otomatik arama makineleri, akıllı ses kaydedici sistemler, elektronik posta, kısa mesaj hizmeti gibi vasıtalar kullanılarak elektronik ortamda gerçekleştirilen ve ticari amaçlarla gönderilen veri, ses ve görüntü içerikli iletileri ifade eder. Madde metninde gibi edatı kullanılarak bu araçların kesin olarak sınırlandırılmasının önüne geçilmiş ve teknolojik gelişmelere yorum yapılarak uygulanması sağlanmıştır.
Hizmet sağlayıcı, elektronik ticaret faaliyetinde bulunan gerçek ya da tüzel kişileri; aracı hizmet sağlayıcı ise başkalarına ait iktisadi ve ticari faaliyetlerin yapılmasına elektronik ticaret ortamını sağlayan gerçek ve tüzel kişileri ifade eder. Doktrinde hizmet sağlayıcı tanımının yanıltıcı olduğu, tanımın, e-ticarete konu mal veya hizmeti sunan/arz eden gerçek veya tüzel kişi olarak kaleme alınmasının daha doğru olacağı ifade edilmektedir.
D.2. Hizmet Sağlayıcı ve Aracı Hizmet Sağlayıcının Yükümlülükleri
ETDHK madde 3’te ve yönetmelikte hizmet sağlayıcı ve aracı hizmet sağlayıcıların elektronik ticaret işlemlerinin yapıldığı elektronik ortamda bulundurmakla yükümlü oldukları genel bilgiler ile sözleşme öncesinde ve sipariş sürecinde alıcılara sunmaları gereken bilgilere ve elektronik ticaret ile ilgili diğer uygulamalara ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.
Hizmet sağlayıcı, elektronik iletişim araçlarıyla bir sözleşmenin yapılmasından önce alıcıların kolayca ulaşabileceği şekilde ve güncel olarak tanıtıcı bilgileri sözleşmenin kurulabilmesi için izlenecek teknik adımlara ilişkin bilgileri, sözleşme metninin sözleşmenin kurulmasından sonra hizmet sağlayıcı tarafından saklanıp saklanmayacağı ile bu sözleşmeye alıcının daha sonra erişiminin mümkün olup olmayacağı ve bu erişimin ne kadar süreyle sağlanacağına ilişkin bilgileri, veri girişindeki hataların açık ve anlaşılır bir şekilde belirlenmesine ve düzeltilmesine ilişkin teknik araçlara ilişkin bilgileri sunmalıdır. Hizmet sağlayıcı uygulanan gizlilik kuralları ve varsa alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmalarına ilişkin bilgileri sunmakla yükümlüdür. Ayrıca hizmet sağlayıcı sözleşme hükümlerinin ve genel işlem şartlarının alıcı tarafından saklanmasına da imkân sağlamalıdır. ETDHK m.3/3’te “Tarafların tüketici olmadığı hâllerde taraflar, birinci ve ikinci fıkralardaki düzenlemelerin aksini kararlaştırabilirler.” İbaresi yer almaktadır. Bunun dışında taraflar arasında TKHK m. 48[i] uyarınca mesafeli sözleşme ilişkisi kurulduğu durumlarda, TKHK hükümleri de uygulama alanı bulacaktır.
D.3. Siparişe İlişkin Yükümlülükler
ETDHK m.4’te siparişin verilmesi aşamasında hizmet sağlayıcıların yükümlülükleri düzenlenmiştir. Bu kapsamda ilk fıkraya göre hizmet sağlayıcı, siparişin onaylanması aşamasında ve ödeme bilgilerinin girilmesinden önce, ödeyeceği toplam bedel de dâhil olmak üzere, sözleşmenin şartlarının alıcı tarafından açıkça görülmesini sağlamalıdır. Ayrıca hizmet sağlayıcı, alıcının siparişini aldığını gecikmeksizin elektronik iletişim araçlarıyla teyit etmelidir.
D.4. Ticari İletişime İlişkin Esaslar ve Ticari Elektronik İleti Gönderme Şartları
ETDHK m. 5’e göre ticari iletişimde, ticari iletişimin ve bu iletişimin adına yapıldığı gerçek ya da tüzel kişinin açıkça belirlenebilir olmasını sağlayan bilgiler sunulmalı, indirim ve hediye gibi promosyonlar ile promosyon amaçlı yarışma veya oyunların bu niteliği açıkça belirlenebilmeli, bunlara katılımın ve bunlardan faydalanmanın şartlarına kolayca ulaşılabilmeli ve bu şartlar açık ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde anlaşılır olmalıdır.
ETDHK m. 6’ya göre; ticari elektronik iletiler, alıcılara ancak önceden onayları alınmak kaydıyla gönderilebilir. Bu onay, yazılı olarak veya her türlü elektronik iletişim araçlarıyla alınabilir. Kendisiyle iletişime geçilmesi amacıyla alıcının iletişim bilgilerini vermesi hâlinde, temin edilen mal veya hizmetlere ilişkin değişiklik, kullanım ve bakıma yönelik ticari elektronik iletiler için ayrıca onay alınmaz. Alınacak onayda alıcının ticari elektronik ileti gönderilmesini kabul ettiğine ilişkin olumlu irade beyanı, adı, soyadı ile elektronik iletişim adresi de yer alır.
Alıcıya gönderilen her iletide reddetmeye ilişkin hak tanınmalıdır. Alıcı hiçbir gerekçe göstermeksizin ret talebinde bulunabilir. Alıcının reddetme bildirimi kolay ve ücretsiz olmalıdır. Nomer-Ertan, ticari elektronik iletilerin ETDHK m. 6’ya aykırı şekilde önceden izin alınmaksızın gönderilmesi durumunda saldırgan satış yöntemi ve dolayısıyla haksız rekabetin gerçekleşeceğini kabul etmektedir.
ETDHK m. 6/2’ye göre ise; tacir veya esnaf olan alıcıların elektronik iletişim adreslerine gönderilen ticari elektronik iletiler için önceden onay alınması zorunlu değildir
D.5. Kişisel Verilerin Korunması
ETDHK’nın 10’nuncu maddesinde; hizmet sağlayıcılar ve aracı hizmet sağlayıcıların bu Kanun çerçevesinde yapmış oldukları işlemler nedeni ile elde ettikleri kişisel verileri güvenle saklamak zorunda oldukları düzenlenmiştir. Kişisel verileri ilgili kişinin onayı olmadan üçüncü kişilere iletmeleri ve başka amaçla kullanmaları ise yasaklanmıştır.
–
E. Değerlendirme
Ticari işlemlerde bir veya daha fazla insan tarafından ses, görüntü ve yazılı metinlerin aynı anda ve interaktif bir şekilde iletilmesi, zaman ve mekan sınırının olmayışı ve nispeten daha düşük maliyetlerle çalışılması e-ticaret uygulamalarının artmasına ve yayılmasına neden olmuştur.
Dijitalleşen dünyada ticaretin de dijitalleşmesi kaçınılmazdır. Bu yeni düzene hızlı bir şekilde adapte olan ticaret ilgili hukuk mekanizmalarını da harekete geçirmiştir. Uyuşmazlıklara ilişkin olarak ilgili mevzuatlar çıkarılmış gerekli düzenlemeler yapılmıştır. E-ticaret yapan işletmelerin de kurallar çerçevesinde hareket etmesi, alıcı/tüketicinin haklarını gözetmesi gerekmektedir. Özellikle tüketici haklarının korunması ve kişisel verilerin güvenliği büyük önem arz etmektedir. İşletmelerin bu hususlara özen göstermesi güvenilirliğin önünü açacağı gibi e-ticaret uygulamalarının payını daha da artıracaktır. Yakın zamanda bazı platformların iade mekanizmalarının güçlü olması ve tüketiciye iletim hızı platformu rakiplerinin önüne geçirdiği gibi e-ticareti kullanmayan birçok kişiyi kullanıcısı haline getirmiştir. Giderek klasik ticareti geride bırakacak olan bu alanın yeniliklerinin hukukçular tarafından da sıkı takip edilmesi, güncelliğin korunması açısından önemlidir.
–
Kaynakça
- Esra Hamamcıoğlu, Elektronik Ticaretin Hukuksal Boyutu
- Füsun Nomer Ertan, Haksız Rekabet Hukuku, Oniki Levha Yayınları, 2016
- Hüseyin Ülgen / Mehmet Helvacı / Arslan Kaya / Füsun Nomer Ertan, Ticari İşletme Hukuku, Vedat Kitapçılık, 2019
- İstanbul Ticaret Odası, Elektronik Ticaret Rehberi, 2006-3
- Sabahat Özbay / Selma Akyazı, Elektronik Ticaret, Detay Yayıncılık, 2004
–
[i] Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Mesafeli Sözleşmeler Madde 48
(1) Mesafeli sözleşme, satıcı veya sağlayıcı ile tüketicinin eş zamanlı fiziksel varlığı olmaksızın, mal veya hizmetlerin uzaktan pazarlanmasına yönelik olarak oluşturulmuş bir sistem çerçevesinde, taraflar arasında sözleşmenin kurulduğu ana kadar ve kurulduğu an da dâhil olmak üzere uzaktan iletişim araçlarının kullanılması suretiyle kurulan sözleşmelerdir.
(2) Tüketici, mesafeli sözleşmeyi ya da buna karşılık gelen herhangi bir teklifi kabul etmeden önce ayrıntıları yönetmelikte belirlenen hususlarda ve siparişi onaylandığı takdirde ödeme yükümlülüğü altına gireceği konusunda açık ve anlaşılır şekilde satıcı veya sağlayıcı tarafından bilgilendirilir. Tüketicinin bilgilendirildiğine ilişkin ispat yükü satıcı veya sağlayıcıya aittir.
(3) Satıcı veya sağlayıcı, tüketicinin siparişinin kendisine ulaştığı andan itibaren taahhüt edilen süre içinde edimini yerine getirir. Mal satışlarında bu süre her hâlükârda otuz günü geçemez. Satıcı veya sağlayıcının bu süre içinde edimini yerine getirmemesi durumunda tüketici sözleşmeyi feshedebilir.
(4) Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Cayma hakkının kullanıldığına dair bildirimin bu süre içinde satıcı veya sağlayıcıya yöneltilmiş olması yeterlidir. Satıcı veya sağlayıcı, cayma hakkı konusunda tüketicinin bilgilendirildiğini ispat etmekle yükümlüdür. Tüketici, cayma hakkı konusunda gerektiği şekilde bilgilendirilmezse, cayma hakkını kullanmak için on dört günlük süreyle bağlı değildir. Her hâlükârda bu süre cayma süresinin bittiği tarihten itibaren bir yıl sonra sona erer. Tüketici, cayma hakkı süresi içinde malın mutat kullanımı sebebiyle meydana gelen değişiklik ve bozulmalardan sorumlu değildir.
(5) Oluşturdukları sistem çerçevesinde, uzaktan iletişim araçlarını kullanmak veya kullandırmak suretiyle satıcı veya sağlayıcı adına mesafeli sözleşme kurulmasına aracılık edenler, bu maddede yer alan hususlardan dolayı satıcı veya sağlayıcı ile yapılan işlemlere ilişkin kayıtları tutmak ve istenilmesi hâlinde bu bilgileri ilgili kurum, kuruluş ve tüketicilere vermekle yükümlüdür. Ancak bu fıkra kapsamında aracılık edenler, satıcı veya sağlayıcı ile yaptıkları sözleşmeye aykırı fiillerinden dolayı sorumludur.
(6) Mesafeli sözleşmelerde, kapsam dışı sözleşmeler, tüketici ile satıcı ve sağlayıcının hak ve yükümlülükleri, cayma hakkı, bilgilendirme yükümlülüğü, teslimat ile diğer uygulama usul ve esasları yönetmelikle belirlenir.
0 Yorum