İş Hayatında Mobbing (Psikolojik Şiddet)

Mobbing Nedir?

İnsan; yaşamı boyunca hayatını sürdürebilmek, temel ihtiyaçlarını karşılayabilmek için çalışmak ve para kazanmak zorundadır. Bu noktada çalışan insanın; iş vereni, müdürü veya takım arkadaşlarıyla iletişimi olmadan çalışma hayatını sürdürmesi olanaksızdır. Birçok insan evinden çok iş yerinde vakit geçiriyor.İş hayatında rekabet, iş hırsı, maliyet- kâr baskısı, çalışanın işe giriş- çıkış saatleri, özel hayattaki sıkıntıların çalışana yansıtılması ve daha bir sürü psikolojik baskı, şiddet.

Mobbingin kelime anlamını yukarıda da kısaca bahsettiğimiz gibi “psikolojik şiddet, yıldırma, bezdirme, rahatsız etme, çalışanın ruhen rahat çalışmasına müsaade etmeme” olarak açıklayabiliriz. Türk Dil Kurumu, mobbing kavramının karşılığı olarak “bezdiri” kelimesini belirlemiş ve bezdirmek fiilini “iş yerlerinde, okullarda vb. topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp, çalışmalarını sistemli bir biçimde engelleyip huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, dışlama, gözden düşürme” olarak ifade etmiştir.

Mobbingi; mevcut gücün, pozisyonun kötüye kullanılarak psikolojik şiddet, baskı, aşağılama, tehdit, taciz vb. şekillerde yapılan duygusal saldırı olarak tanımlamak mümkündür. Çalışma hayatında yapılan şiddetin, duygusal saldırının hala farkında olmayan, görmezden gelen veya bilinçli olarak yapan iş veren, müdür, takım arkadaşı, topluluk -kısaca  mobbinge örnek olabilecek ortam- ne yazık ki çok fazladır. İş verenin kendi çıkarlarını düşünerek; çalışana sesini yükseltmesi, toplumda fikir ve düşüncelerini, çalışmalarını aşağılaması, rencide etmesi, ima ve alayla; işten, çalışma hayatından soğutarak bu yollarla işten ayrılmaya zorlaması gibi durumlar mobbing olarak tanımladığımız psikolojik şiddete örnektir. Mobbing, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ”İş Yerinde Psikolojik Taciz Bilgilendirme” rehberinde ise ” iş yerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi ya da kişilere yönelik gerçekleştirilen, belirli bir süre sistematik biçimde devam eden, yıldırma, pasifize etme veya işten uzaklaştırmayı amaçlayan; mağdur ya da mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine veya sağlıklarına zarar veren; kötü niyetli, kasıtlı, olumsuz tutum ve davranışlar bütünüdür” diye tanımlanmıştır. İş yerinde karşılaşılan her türlü olumsuz davranış, psikolojik taciz olarak algılanmamalıdır. İş yerlerinde psikolojik tacizden söz edebilmek için sergilenen olumsuz davranışların bazı unsurları içermesi gerekmektedir. Bu unsurlar:

• İş yerinde gerçekleşmelidir.
• Üstler tarafından astlarına uygulanabileceği gibi, astları tarafından üstlerine de uygulanabilir ya da eşitler arasında da gerçekleşebilir.
• Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.
• Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır.
• Kasıtlı yapılmalıdır.
• Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır.
• Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortaya çıkmalıdır.
• Kişiye yönelik olumsuz tutum ve davranışlar gizli veya açık olabilir.

Keza iş yerinde yaşanan her olumsuzluk “mobbing” olarak tanımlanamaz.

• İş yerlerinde psikolojik taciz olgusu bazı durumlarda diğer olumsuz davranışlarla karşılaştırılabilmektedir. Ancak bunlar psikolojik taciz değildir.
• Farklı hukuki nitelik ve sonuçlar içerdiğinden fiziksel şiddet, cinsel taciz ve/veya hakaret niteliğindeki davranışlar, 
• Arızi, tek seferlik ya da birden çok tekrarlansa bile strese ve doğal iş yoğunluğuna bağlanabilecek süreklilik arz etmeyen olumsuz tutum, davranış, tartışma ve çekişmeler.

 İş yeri dışında gerçekleşen tutum ve davranışlar ile benzeri uyuşmazlıklar, iş yerlerinde psikolojik taciz olarak değerlendirilmez.

Mobbingi yaratan birçok neden vardır. Güvensizlik, empati kuramama, kapalı kapı politikası, hiyerarşik düzen, kıskançlık, iletişim bozukluğu-yetersizliği, suçlu arama, bireysel başarısızlık, bencillik, pozisyon savaşı ve daha birçok neden sayılabilir.

–

Mobbinge Örnek Davranışlar Nelerdir?

• Sabahları günaydın dersiniz cevap alamazsınız.
• Geç kaldığınızda diğer arkadaşlarınıza sergilenen tutumdan çok daha farklısı ile karşılaşırsınız.
• Başarılarınızda takdir edilmezsiniz.
• Olası hatada suçlanır, sebep gösterilirsiniz.
• Fiziksel yada zihinsel ağır işler yapmaya zorlanırsınız.
• Arkanızdan kötü konuşulur, diğer çalışanların sizinle iletişimi yasaklanır.
• Özel bir işiniz yoktur. En başından hayır deme hakkınız elinizden alınmıştır, her an her işe koşturulursunuz.
• Kapasitenizden daha basit işlerle görevlendirilirsiniz, sürekli görev tanımınız değiştirilir.
• Resmi tatillerde mesai ücreti almadan çalıştırılırsınız ve öyle günlerde hiçbir işiniz olmasa dahi üstünüzün keyfine kalan, “artık çıkabilirsiniz” sözünü işitmeyi beklersiniz.
• Sağlık problemleriniz olduğu zamanlarda bile izin almakta zorlanırsınız veya dışarıda özel bir işiniz vardır fakat açıklamak istemiyorsunuzdur, sorgulanırsınız.
• Emeğinizin çok altında bir ücrete çalıştırılırsınız, eskiden var olan yan haklarınız sebepsizce kaldırılır.

Buna benzer örnekleri çoğaltmamız mümkündür.

Ancak bu örnekler “süreklilik halinde” mobbing olarak değerlendirilebilmektedir. Sürekliliğin olmaması durumunda kişisel saldırı olarak nitelendirilebilir. Bu durumda mağdurun davacı olması ve haklı bulunması, mobbing mağduru sayılabilmesı için süreklilik detayı önemlidir.

Mobbing sadece üstlerin astlarına yaptığı bir eylem değildir. Mobbingi 3 şekilde ele alabiliriz:

1. Düşey Psikolojik Taciz

Üstlerin astlarına yönelik gerçekleştirdiği psikolojik tacizdir. Yukarıda belirtilen veya benzeri tutum ve davranışların, bulunduğu pozisyona güvenerek üstlerin astlarına karşı gerçekleştirdiği psikolojik tacizdir.

2. Yatay Psikolojik Taciz

İş yerinde psikolojik tacizi uygulayan mağdur ile eşit haklara sahiptir. Yani mağdurun takım arkadaşı veya yine aynı haklara sahip benzer görevlere sahip iş arkadaşıdır.

3. Dikey Psikolojik Taciz

Her ne kadar nadir görülse de çalışanın yöneticisine, üstüne uyguladığı psikolojik tacizdir. Yöneticinin verdiği kararları sorgulama, beğenmeme, hoşnutsuzluk, verilen görevleri zamanında yapmama veya önceki üst ile kıyaslama vb.

–

Mobbingin Sonuçları

İlk olarak çatışmalarla başlayan durum sonrasında çözülemeyen bir hâl alır. Mağdur; yaptığı işten keyif almaz bir hale gelir, mesleğini sevemez, farklı arayışlara girer. Bu süreçte işe geç kalmalar başlar, görevlerini yerine getirirken güçlük çeker, isteksiz yapar. Tabi bu durumda iş yerinin başarısı, kazancı hatta müşteri ilişkileri, iş ortaklığı yaptığı kısaca iletişim içinde olduğu kurumun ayakta kalmasını sağlayan tüm ilişkileri zedelenir. Mağdur, çalıştığı kurumda mobbinge maruz kaldığı için o ortamdan ilk fırsatta çıkmak isteyecektir, çıkış saatini sabırsızlıkla bekleyecektir. Bu sebeple gün içinde işine odaklanamayacak hatalar, eksiklikler kaçınılmaz olacaktır.

İş yerinde mutlu olmayan, sesini çıkaramayan insanın asabi olması, psikolojisinin bozulması yüksek oranda olası bir durumdur. Mağdurun bu sebeplerle öncelikle ruhsal sağlığı ve hatta fiziksel sağlığı bozulacaktır, doktor, ilaç ekstra tedavi masrafları çıkacaktır. Keza yukarıda belirtildiği gibi mağdur ücret konusunda emeğinin, piyasanın altında bir ücretle çalıştırılır, geçim sıkıntıları başlar, borçlarını ödeyemez, ihtiyaçlarını karşılayamaz duruma gelir. Mağdurun bu durumu ailesine yansıtması, aile içi geçimsizlik ve şiddete de neden olabilecektir. Yani sadece mağdur değil ailesi ve sosyal çevresinde mobbingin etkilerine maruz kalmıştır. Bu sebeplerle ailesi dağılma noktasına gelir, boşanma kaçınılmaz olur. Özetle mobbing; mağduru öncelikle ruhsal, fiziksel olarak hem de ekonomik olarak etkisi altına alır. Aynı zamanda bunlardan doğan aile ve sosyal hayatından koparır.

Elbette sadece mağdur zarar uğramayacak. İş veren kurum da zamanla itibarını, saygınlığını yitirecek, üretim – hizmet – kalite kaybı, müşteri kaybı yaşayacak, çalıştıracak eleman bulamayacaktır. Unutulmamalıdır ki bir iş yerini çalışanları temsil eder, başarı da başarısızlık da çalışanlarındır. Ancak bunu sağlamak da iş yerinin huzurunu ve güvenini sağlamakla yükümlü yetkililerin başarısıdır. Çalışan, çalıştığı ortamda ne kadar huzurlu ve mutlu çalışırsa; müşteride kuruma ve  işletmeye o kadar sadık kalır. Bu noktada çalışanın başarısı sonucu müşteri memnuniyeti sağlanmış olup, haliyle kurum ve firmaların başarı oranının yükselişe geçmesi de olumlu bir geri dönüş olarak kaçınılmaz olur.

–

Mevzuatta Mobbing

Türk Borçlar Kanunu m. 417:

”İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve iş yerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür”

Şeklinde düzenleme yapılmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu m. 24:

”Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.”

”b” ve ”d” bendindeki durumlarda;

b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.

d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.

işçinin sözleşmeyi sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshetmesi düzenlenmiştir. Bu bağlamda işçi-çalışan haklı sebeplerle feshe gidebilir, bunun sonucunda da ihbar ve kıdem tazminatı alabilir.

Mobbing davasında başvurulabilecek mahkemeler duruma göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin, mağdur kamu çalışanı ise; yetkili mahkeme İdare Mahkemesi olacağı gibi, İş Mahkemesi ve Asliye Hukuk Mahkemesi de olabilecektir. Mobbinge maruz kalan mağdur, psikolojisinin bozulduğuna dair rapor alabilir, tanık gösterebilir, çalıştığı kuruma ihtarname (ihbarname) keşide edebilir. Mobbing; yatay psikolojik taciz olarak değerlendiriliyorsa, üstüne yazılı beyanda bulunabilir.

–

Kaynakça

www.tdk.gov.tr

www.ailevecalisma.gov.tr

www.resmigazete.gov.tr

www.mevzuat.gov.tr

[zombify_post]