Munchausen By Proxy Sendromu (Vekaleten Hastalık)

Çocuk istismarı ebeveyn veya çocuğun bakımıyla ilgilenen kişilerin dikkat etmediği veya bilerek yaptığı davranışlar sonucunda çocuğun fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan zarara uğraması, sağlığının tehlike altında olmasıdır. Bu durum fiziksel, cinsel veya duygusal olarak gerçekleşebilir. Fiziksel istismar; çocuğun kaza dışı sebeplerle yaralanması olarak ifade edilebilir, fiziksel bir temasın olması gereklidir. Vurma, itme, yakma veya ısırma suretiyle çocuğun vücudunun herhangi bir şekilde fiziksel şiddet uygulayarak çocuğa zarar verilmesi fiziksel istismar olarak nitelendirilir. Duygusal istismar ise çocuğun ruh yapısını veya duygusal anlamda kişilik bütünlüğünü bozan her türlü eylem veya eylemsizliktir. Çocuğun kendine olan güvenini kırar, onda bir değersizlik düşüncesi yaratır ve çaresizlik duygusunu pekiştirir. Cinsel istismar; çocuğun bir erişkinin cinsel isteklerinin doyumu için araç olarak kullanılması ya da kullanılmasına göz yumulmasına denir. TCK m.103’e göre cinsel istismar deyiminden; on beş yaşını tamamlamamış veya tamamlamış olmakla birlikte fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği gelişmemiş olan çocuklara karşı gerçekleştirilen her türlü cinsel davranış, diğer çocuklara karşı sadece cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen başka bir nedene dayalı olarak gerçekleştirilen cinsel davranışlar anlaşılır.

18. yüzyılda Rus-Osmanlı savaşı sırasında Rus ordusunda görev yapan paralı asker Karl Fredrichvon Munchausen’in savaş sonrası ülkesine döndükten sonra kahramanlıklarıyla ilgili anlattığı ancak gerçek olmayan hikayeleriyle ün kazanmasından yola çıkılarak sendroma bu isim verilmiştir. Munchausen Sendromu ilk kez 1951’de hastane hastane dolaşarak hastalık öyküleri uyduran ve kendilerine gereksiz yere cerrahi müdahale ve tedaviler uygulanmasına razı bir grup hastayı betimlemek için kullanılmıştır. 1977’de Meadow tarafından tanımlanan Munchausen By Proxy Sendromu (Vekaleten Hastalık Sendromu) ise özel bir çocuk istismarı türüdür.

Munchausen By Proxy Sendromu çocuk istismarının çok ağır ve fark edilmediği takdirde ölümcül sonuçlara yol açabilecek bir şeklidir. Bu sendromda ebeveyn ya da çocuktan sorumlu olan kişi, çocukta sanki bir hastalık varmış gibi davranabilir veya gerçekten bir hastalık yaratarak ‘’hasta’’ çocuğu doktora götürmektedir. Doktor veya sağlık görevlileri bu durumun net bir belirtisi olmadığından gereksiz tanısal işlemler, cerrahi müdahaleler ya da tedavi nedeniyle çocukta ciddi tıbbi zararlar oluşturmaktadır. Bu sendromun mağduru genellikle bebeklik dönemi ile başlayıp henüz kendini ifade edemeyecek gelişimini tamamlamamış düzeydeki 6 yaş altındaki çocuklardır. Fail ise genelde aşırı koruyucu olarak görünen anne olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu ebeveynler genellikle kendilerini çocuklarına karşı fazla ilgi ve sevgi dolu olarak göstermekle birlikte aslında bu durum yalnızca görünüşten ibarettir. Çoğu zaman hastane görevlilerine rol yaparak onları yanıltıp çocukları üzerinde adeta deney niteliğinde şekillenebilecek tüm tedavilerin yapılmasını isteyebilir hatta bununla kalmayıp çocuğa gereği olmayan tedavi yapmadıkları için hastane değiştirip tüm bu işlemleri sürekli kılmaya çabalarlar. Çocuğu bu şekilde istismar eden yetişkinin özelliklerine ait araştırma bulgularının yetersiz olması ve tam olarak tanımlanamaması gibi etkenler yalnızca çocukta kalıcı hasarlara değil ölüm riskinin de artmasına neden olmaktadır. 

Bu sendroma örnek olarak 1974 yılında yapılan bir çalışmada ailevi sorunlardan dolayı annelerin bu sorunları aşabilmek için kendi çocuklarını bilinçli bir şekilde komaya soktukları görülmüştür. Bu ebeveynler özellikle kendi sıkıntılarıyla baş edebilmek için çocuklarını boğabilir, herhangi bir hayvana çocuğunu ısırtabilir veya zehirleyebilir. Ortaya çıkma nedeni olarak ebeveynin çocuklara karşı karışık duyguları ve farklı psikiyatrik hastalıklar şeklinde değerlendirilir. Genellikle annenin asıl motivasyon kaynağının hasta çocukla birlikte gelen ilgi ve acıma duygusunun kaynağı olma arzusu gözlemlenmiştir. Özellikle hastane personeli tarafından mükemmel ebeveyn olarak görülmek duygusal açıdan onu tatmin etmekte ve bunun için çocuğunun hayatını riske atmakta herhangi bir sakınca görmemektedir.

Hukuk literatüründe bu sendrom ile ilk karşılaşma ‘’Phillips Davası’’ ile gündeme gelmiştir. Phillips Davası adı verilen, Amerika’da görülen bu davanın konusu Tia isimli çocuğu evlat edinen Priscilla Philips’in söz konusu sendroma sahip olmasıdır. Priscilla Philips ile ilgili uzman tespiti onun kendini çocuğuna adamış bir anne ve iyi bir eş olduğu yönündedir. Kendisi 1975 yılında önemli bir ameliyat geçirmiş ve daha sonra bu ameliyat yüzünden kendi çocuğu olamayacağından hareketle eşi ile Tia isimli bir kız çocuğunu evlat edinmeyi kararlaştırmıştır. Kısa bir süre sonra aile Tia’yı kusma ile başlayan kulak enfeksiyonu, çınlama gibi şikayetler ile hastaneye getirmiş ve tedavisi doktorlar tarafından tamamlandıktan sonra Tia tamamen sağlıklı bir şekilde eve dönmüştür. Ancak çok geçmeden Tia’nın durumu kötüleşmiş ve kanında aşırı miktarda sodyum bulunması nedeniyle Şubat 1977’de hayatını kaybetmiştir. Aile daha sonra başka bir çocuk Mindy’yi evlat edinmiş ve bu çocuğun da Tia ile benzer semptomlar göstermesi üzerine çocuğu aynı şikayetlerle hastaneye getirmiştir. Nihayet bir doktor iki çocuk arasında herhangi bir biyolojik bağ olmadığından şüphelenerek ortada bir tür zehirlenme olabileceğine karar vermiştir. Çocuk tedavi sürecinde aileden uzaklaştırılmış ve durumu düzelince hastane personeli yetkililerle iletişime geçerek Priscilla Philipps hakkında cinayetten dava açılmıştır. Davada uzman tanık olarak dinlenen Dr. Martin Blinder, çocuğuna bilinçli şekilde sodyum veren anne tarafından gerçekleştirilen bir zehirlenme vakası olduğunu belirtmiş ve Munchausen By Proxy Sendromu ile örtüşen bir görünüm olduğunu öne sürmüştür. Sonuç olarak, People v. Phillips davasında şüpheli anne her iki çocuğuna karşı ayrı ayrı cinayet ve isteyerek başkasının sağlığını tehlikeye atmak suçlarından yargılanmıştır.

Munchausen By Proxy Sendromu ile adeta yaratılan bir hastalık yüzünden çocuğun yaşam hakkı ve vücut bütünlüğünün ihlali gibi sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Anayasalar ve uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınmış temel hak ve özgürlüklerin ihlali her toplumun titizlikle çözüme kavuşturulması gereken başlıca sorunlarıdır. Her ne kadar aile dokunulmaz ve devletin düzenlemesi dışında şekillenmesi gereken özel bir alan olsa da herhangi istismar için bir altyapı olarak kullanılmasına izin verilmemelidir. Özellikle de herhangi bir tetkikle ortaya çıkmayan hasta çocuk vakalarında bu sendromun da mümkün olabileceği ihtimalinin gözden kaçırılmaması ve sağlık personellerinin daha dikkatli olması bu türde yaşanan çocuk istismarının ve çocuğun en temelde yaşam hakkının ihlal edilmesinin önlenmesinde büyük rol oynayacaktır.

Kaynakça

• Bir Çocuk İstismarı Türü Olarak “Munchausen Sendromu” Aybüke YURTERİ TİRYAKİ, Gülen BARAN, 2017
• Yapay Bozukluk: Munchausen Sendromu, Dr. Burcu EŞİYOK, Dr. İ. Hamit HANCI, 2001
• Munchausen By Proxy Sendromu: Bir Olgu Sunumu, Eren AKGÜNDÜZ, Kenan KAYA, Esen KALOĞLU, Fatma Derya BULUT, Ahmet HİLAL, 2018
• ÇOCUK İSTİSMARI’NIN AĞIR BİR TÜRÜ: BAKIM VERENİN YAPAY BOZUKLUĞU’NA (Munchausen By Proxy Sendromu) HUKUKİ VE TIBBİ BAKIŞ, Prof. Dr. Ali Rıza TÜMER, Doç. Dr. Aysun Balseven ODABAŞI, Doç. Dr. Dilşad Foto ÖZDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Erdem İlker MUTLU, Dr. Ayşe Derya KAYNAK
• Munchausen by Proxy Sendromu; Ağır Bir Çocuk Bir Çocuk İstismarı Formu, Tolga İNCE, Kadriye YURDAKÖK, 2014