Toplum ve Hukuk

Sosyoloji, toplum ve insan etkileşimi üzerinde çalışan bir bilim dalıdır. Toplum ve insan üzerinde çalışması hukuk bilimi ile çalıştıkları süjelerinin ortak olduğunu göstermektedir.

Toplumlar kendileri için oluşturulan hukuk normlarını benimsemediği taktirde o normlar yazılı birer müsvedde halinde kalır. Hukuk normları toplumların dini inançlarına veyahut inançsızlıklarına, aile yapılarına, gelenek, örf ve adetlerine, sosyo-ekonomik yapılarına ve bireylerin cinsel yönelimlerine, tercihlerine göre oluşturulmalıdır. Yakın Türkiye Anayasa tarihinden örnek verecek olursak, ülkenin önde gelen hukuk profesörleri tarafından hazırlanmış 1961 Anayasası demokratik hukuk devletine en uygun, parlamentarizmin tüm unsurlarını barındıran ve akademik açıdan çok kapsamlı düşünülüp hazırlanmış bir anayasadır. Ancak neredeyse mükemmel olan bu anayasa, Türk toplumumun o dönemki her kesimine hitap etmemekle kalmayıp çok azınlık bir kesime hitap eder şekilde kalmıştır. Döneminde siyasal sorunların da mevcut olduğu ve halkın benimseyemediği bu anayasa, gerginlik ortamında 1980 ihtilali ile kurulan komite tarafından 1982 yılında oluşturulan Anayasa ile ilga edilmiştir.

Toplumlar, insanlığın var olduğu zamandan bu yana adının hukuk olmadığı ancak kuralların olduğu bir düzene ihtiyaç duymuşlardır. Ubi societas, ibi ius. (Nerede toplum varsa, orada hukuk vardır.) Kabilelerde, klanlarda, taş devrinde, eski Türk devletlerinde ne gibi kuralların olduğundan bahsedelim: ilk Türk devletlerinde zina etmenin ağır bir cezai yaptırımı söz konusuydu. Günümüz modern hukuklarında, toplumsal kırılma dönemlerinde toplumların hürriyet ve çeşitli hak arayışları, insan haklarının evrenselliğini meydana getirmiştir. Ve zinanın suç olarak dünyanın genelinde kaldırılmasındaki temel unsur, kişilerin özel hayatın gizliliğine ve iradelerini tamamen kendilerinin kontrolünde olmasıdır. Roma’da suç ve cezalar toplumun ekonomik yönden varoluşundan kaynaklı, genellikle sosyal-politik menfaatlere göre belirleniyordu. Ancak günümüz hukukunda kişilerin vücut bütünlüğü hakkı, yaşama hakkı bir nebze maddi ancak ne eski Türk devletlerinde saban kırmanın cezası ne de Roma’da alacaklı tarafından borçlunun borcunu ödemeyince borçluyu öldürme hakkı kadar maddi hak tesisleri söz konusu değildir.

Modern Türk hukukunda, kişiler borçlarını ödemedikleri için bir cezai yaptırım ile karşı karşıya kalmazlar. Borçluyu hürriyetinden yoksun bırakan tazyik hapsi de en fazla 3 ay uygulanabilir. Kanunen kişi, suçlu değildir. Bu bahsettiklerimizin hepsi toplumların önceliğinde olan ve yaşamlarını sürdürürken ki ihtiyaçlarının zararı-gaspı sonucunda hukuk normları ile koruma altına alındığının göstergesidir. Günümüzde bu öncelikler, geçmişe nazaran maddi değil manevi haklar olmuştur. Bu da günümüz toplumunun sosyolojik açıdan ne vaziyette olduğunun konusudur. Sosyolojinin ve hukukun, toplum unsurunu bir kez daha optimal biçimde incelediğini görmekteyiz. Bugünkü toplum mensupları kuralsız yaşamlarını idame ettiremez. Kural dediğimizde zihnimizde yalnızca yasakçı, cezaya kabil yasalar ile belirlenmiş kurallar canlanmamalı. Örf ve âdet kuralları, görgü kuralları, ahlak kuralları, din kuralları gibi birçok kural mekaniğinin varlığını göz ardı etmemek gerekmektedir. Hukuk kuralları ile bu kurallar arasındaki ilişkileri incelediğimizde ne gibi benzerlik ve ayrıksılıkların olduğuna dikkat çekeceğiz. İnsan hayatının çok yönlü olması beşerî kuralların çeşitliliğiyle de doğru orantılıdır. Hukuk kurallarını toplumsal davranış kuralları (TDK) ile ilişkilerini aktaralım: Hukuk kuralları, devlet tarafından meşru bir yaptırıma bağlanmıştır, TDK ise yasalarla yaptırıma bağlı değildir. Hukuk kuralları tüm toplumu bağlar, kişiler arasında cinsiyet, ırk, din, dil, cinsel yönelim, cinsel tercih, cinsel kimlik ayırımı gözetmez. Hukuk kurallarının uygulandığını denetleyen, ihtilafları çözen, kurumlar, memurlar ve avukatlar bulunmaktadır. Hukuk kuralları kaynaklarını ve yorumlanmasını bilimsel verilerle tamamlamaktadır. Ahlak, din, örf-adet, toplum tabularına aykırılık halinde hukuk, ihlalleri nazara almaz ancak toplumun belirli kesimleri kişilerin hal ve hareketlerini ve eylemlerine takip edip baskı yapabilir. İnanç ile ilgili beşerî kuralların takibi, yaşanılan dünyada değil inançların birçoğuna göre öldükten sonra yaptırımlara bağlanacaktır. Oysa ki hukuk kuralları ölümden önce sonuca bağlanır, dünya ile sınırlıdır.

Hukuk, devletin topluma karşı ödevlerini ve toplumun da ödevlerini ihdas etmiştir. Türk hukukunda Anayasanın 5. maddesi bu temel unsurları barındırır. Hukuk ve hukuku oluşturan, kendine sınırlarını çizen devletin birbirleriyle ilişkilerini incelediğimizde hukukun toplum düzeninde ne denli etkilerinin olduğunu görmekteyiz. Hukuk bir ülkede kişilerin keyfiyetine, ihmallerine göre şekil alıyor, bilime dayanmayan bir biçimde varlığını sürdürüyorsa o ülkede doğru orantılı olarak toplumun hukuka güveni azalmaktadır. Hukuka güveni azalan toplumlarda siyasal ve ekonomik istikrarın, bilimin gelişmesi beklenemez. Toplum ve devlet birbirlerini baypas edercesine hukuk düzeni tarafından denetlenmektedir. Anayasa’da devletin ödevlerinden biri toplumun refah, huzur ve mutluluğunu sağlamak olduğu açıktır. Kişiler devletin bu ödevini sağlaması ile kendilerini güvende ve huzur içerisinde hissedecektir. Anayasa’da kişilerin temel hak ve hürriyetleri düzenlenmiştir. Bu haklar ile toplumda kişilere iş imkanları veya ilgi alanları dahi doğmuştur. Haberleşme ile medya, inanç özgürlüğü ile dinler, yerleşme ve seyahat hürriyeti ile ulaşım sektörü, eğitim ve öğrenme hürriyeti ile devlet okulları dışında eğitim kurumlarının varlığı. Bu temel hakların korunması sadece anayasa ile sınırlı değildir. Tesis edilen hakkı ilgilendiren kanunlar itibari ile korunma sahası oldukça geniştir. Toplum, kendisine tesis edilen bu haklar ile yapabileceklerini görmekte, hukuk tarafından bu haklarının varlığını bilip kullanmalarına davet edilmektedir. Toplum hukuka, hukuk topluma muhtaçtır.