Yapay Zeka Kavramı
Bilimsel adıyla mantıksal analitik robot olarak bilinmektedir. İnsana özgü nitelikler olan akıl yürütme, fikir verme, çıkarımda bulunma, deneyimlerden öğrenme gibi yüksek zeka gerektiren faaliyetleri insan zekasının çalışma modelini örnek alarak gerçekleştirmesi olarak ifade edilebilir.
Birçok bilim insanı yapay zeka ile ilgili çeşitli tanımlamalarda bulunmuşlardır:
Tesler’e göre ‘’şu ana kadar yapılmayanlardır.’’
Slage göre ‘’insanların yaptıklarını bilgisayarlara yaptırabilme çalışmasıdır.’’
1950 yıllarında Alan Turing günümüzde çok tartışılan bir test önerdi: Turing testi. Bu testte bir hakem, bir insan ve bir makine bulunmakta. Hakem, yarışmacıları göremeyeceği bir noktadan onlara soru sorar ve bazı cevaplar alır. Bu testte hakem insan ve makineyi ayırt edemezse o makine yeterince insansı olarak kabul edilir. Alan Turing, yapay zekanın zekasının sayısal olarak ölçülemeyeceği bunun yerine davranışların değerlendirilmesi gerektiği tezini savunmuş ve bu testi önermiştir.
Çoğu kişi tarafından yapay zeka denildiğinde akla insansı bir robot gelse de aslında bundan daha fazladır. Günümüzde kullanılan eşyalar, telefonlar, evler, arabalar, hatta şehirler yapay zeka ile donatılmış durumdadır. Bunlara bazı örnekler vermek gerekirse:
Apple Siri, Microsoft Cortana, Google Now, IBM Watson, IPsoft Amelia
Duygusal çıkarımlarda bulunup sohbet edebilen, ajandana bakıp gideceğin yeri GPS’ten gösteren, doktorların hastalıkların teşhisi ve tanısında tavsiyede bulunabilen uygulamalardır.
Sadece bunlarla sınırlı kalmayıp ileride davaların görülmesindeki yargılama usullerinde insanların yerine yapay zeka teknikleri ile donatılmış robotların yer alması hedeflenmektedir.
–
Uber’in Sürücüsüz Aracının Kazası
Kaza sonucunda karşıdan karşıya geçen bir yaya hayatını kaybetmiştir. Bu kazadan önce aracın önceki test sürüşlerinde kırmızı ışıkta geçtiği gözlemlenmiştir. İçeride denetimi sağlaması amacıyla bir mühendis bulunduğu halde kaza gerçekleşmiştir. Peki olayda kimin veya kimlerin sorumluluğuna gidilecektir? Programlayıcının mı, araçta bulunan mühendisin mi yoksa yapay zekaya sahip aracın mı? Bu sorulara yanıt bulmak için öncelikle yapay zekanın hukuki statüsü ve cezai sorumluluğu hakkında öne sürülen görüşleri dikkate almak gerekmektedir.
–
Kanji Urada
1981 yılında motosiklet fabrikasında yanında çalışan yapay zekaya sahip bir robot tarafından öldürüldü. Robot hatalı bir biçimde işçiyi kendine bir tehdit olarak algılayıp bu tehditten kurtulmak için onu bitişikte bulunan makineye doğru itti. Robot çok güçlü çalışan hidrolik kollarıyla işçiyi çalışan makineye vurdu ve daha sonrasında müdahale edecek kimse olmaksızın görevine devam etti. Peki bu cinayetten kim sorumlu tutulacak?
–
–
–
Yapay Zekanın Hukuki Statüsü Hakkında Görüşler
Yapay zekanın hukuken kişi olarak kabul edilebilmesi için bazı kriterlere sahip olması gerekir. Çevre ile etkileşimi çeşitli çok yönlü ve gelişmiş olmalıdır. İletişim sonucunda karşılaştığı bilgileri analiz edip uygun cevaplar sunmalıdır. Sosyal etkileşim içerisinde bazı kabiliyetler bakımından insana özgü asgari sosyal yeteneklere sahip olup anlayarak hareket etmelidir. Bir durum karşısında aynı davranışları vermek zorunda değildir, farklı tepkiler verebilir. İnsanlar çelişkili ve belirsiz mesajlardan anlam çıkarabilirler aynı şekilde yapay zekanın da bilgi beceri ve tecrübeye dayanarak ayırt etmesi gerekir. Bu durum farkındalıkla ilgilidir. Bir başka özellik olarak farklı durumlar karşısında benzerlik kurabilirler. Yapay zekanın bu özelliklere sahip olup olmadığı konusunda Turing testi geliştirilmiştir.
Yapay zekanın bilinç unsuruna, toplumda yaşama kabiliyetine sahip olmasına göre kişilik atfedilebilir.
–
Köle Statüsü Görüşü
Bu görüşe göre yapay zekalar, insanların ürettiği eşyalardır. Locke’a göre mülkiyet anlayışı içerisinde her insan ürettiğine sahip olma hakkına sahiptir. Roma hukukundaki köle-efendi ayrımına göre köleler, efendileri tarafından yetkilendirilmeleri halinde efendilerinin nam ve hesaplarına hak iktisabında bulunabilir ve borç altına girebilirlerdi. Aksi halde 3. kişilerle yapmış oldukları işlemler sonuç doğurmama yaptırımı ile karşı karşıyadır. Hukuk dünyasında köle bir obje olarak yer almaktaydı.
Asimov’un üç robot kuramına göre:
- robotlar insanlara zarar vermez/eylemsiz kalarak da zarar vermez.
- robotlar ilk kanunla çatışmadığı sürece insanlar tarafından verilen emirlere itaat etmek zorundadır.
- robotlar 1 ve 2. kanunla çatışmadığı sürece kendini korumak zorundadır.
Asimov ve bazı yazarlara göre robotlar insanoğlunun kölesi statüsündedir.
–
Tüzel Kişilik Benzeri Kişilik Statüsü Görüşü
Mevcut hukuk sistemimizde tüzel kişiler, kişilik tanınmış birer öznedir. Tüzel kişiler insan olmadıkları halde kişi olarak kabul edilip ceza sorumlulukları bulunmaktadır. Burada temel olarak ifade edilen yapay zekalı varlıklara şirketler gibi resmi bir sicile kaydedildikten sonra oluşturulan maddi bir fon üzerinden destek sağlanarak tazminatların bu fon üzerinden karşılanmasıdır.
–
Yapay İnsan Görüşü
Bu görüş ancak yapay zekanın insana özgü tüm özellikleri taşıdığı takdirde insan gibi eylemlerinin cezai sorumluluğundan bahsedilebileceği ve hukuki olarak yapay insan statüsünde olabileceği söylenmiştir. Ahlaki otorite, sosyal kapasite, beş duyudan en az 3’üne hassasiyetlik, özerk zeka ve bilinç gibi özelliklere sahip olması yapay zekalı varlığın cezalandırmanın amacını ve rehabiliteyi kavrayabildiği konusunda şüphe gerektirmez.
–
–
–
Elektronik Kişilik Önerisi Görüşü
Avrupa parlamentosunun 2017 tarihli raporunda yapay zekalara kişilik verilmesi açısından bir dizi öneri ve tavsiyeler yayınlanmıştır. Bu rapor bağlamında yapay zekaya kişilik atfedilmesine yönelik ilk resmi belge niteliği taşır. Yapay zekalı varlıkların sui generis konumda olduğu söylenip insanın yasal statüsüne sahip olmayacağını ve ayrı bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini belirtiyor.
Rapora göre yapay zekalı varlığın resmi sicile kaydedilmesi ve tazminat sorumluluğunun oluşması halinde yapay zekalara özgü kurulan maddi fonlara başvurulması gerektiği önerisini ileri sürmüştür. Ayrıca yapay zekaların vermiş olduğu zararlardan dolayı kusursuz sorumluluk öngörmektedir. Sebep olunan zararın tazmini için yalnızca zarar ile yapay zekanın fiili arasında nedensellik bağının ispatı sorumluluğun doğması için yeterlidir.
–
Yapay Zekanın Cezai Sorumluluğu
–
Yapay Zekanın Kasten Araç Olarak Kullanılması
Bu ilk model yapay zekanın herhangi bir insana özgü nitelik taşımadığını kabul etmektedir. Yapay zekanın var olan yetenekleri bir suç işlemek için yetersiz kabul edilir. Bu yetenekler sınırlı ehliyetlilerdeki yeteneklere benzetilmektedir. Hukuksal olarak masum aracı kullanarak suç işlendiği takdirde onu aracı olarak kullanan kişi, dolaylı fail olarak cezai sorumluluk taşır. Peki dolaylı fail sıfatına kim sahip olacaktır? Programcı, kullanıcı veya son kullanıcı. Programcı yapay zekayı suç işlemek için yazılım tasarlayabilir. Veya kullanıcı yapay zekayı suç işlemesi amacıyla kullanabilir. Programcı veya kullanıcı belirli bir suç tanımını karşılayacak herhangi bir eylem gerçekleştirmediği için maddi unsur şartını yerine getirememişlerdir. Bu modelde gerçekleştirilen eylem sanki programcı veya kullanıcı tarafından işlenmiş gibi dikkate alınır. Sorumluluğunun hukuksal dayanağı yapay zekaya sahip varlığın masum aracı olarak bir araç şeklinde kullanımıdır.
–
–
–
Yapay Zekanın Arkasındaki Kişilerin Taksirli Sorumluluğu
Bu modelde programcı veya kullanıcının herhangi bir suç işleme niyeti olmayıp yapay zekalı varlıkların günlük faaliyetleri sırasında suç işledikleri görülür. Suç işlemek için bir plan yapılmamış ve belirli bir suça iştirak edilmemiştir. Programcı veya kullanıcının umursamaz ruh hali içerisinde olması bu sorumluluğunun doğması için yeterlidir. Bir ihmalkârlık söz konudur. İhmalkârlık farkındalık ve bilginin ihmal edilmesidir. Sorumlu programcı ve kullanıcılar suçu öngörmüş olmalı ve yapay zeka tarafından işlenmesine engel olmalıdır.
Bu modelden kaynaklı sorumlu tutulabilecek 2 farklı vaka vardır:
- Programcı veya kullanıcının bir suçun işlenmesi için kastı olmayıp ihmalkâr davrandıkları için suçun işlenmesidir.
- Programcı veya kullanıcı yapay zekayı bilerek ve isteyerek bir suçu işlemesi için programlaması ve kullanması ancak yapay zekalı varlığın plandan saparak suçun yerine veya buna ek olarak bir başka suç işlemesidir. Müşterek faillik söz konusu olur.
Bu vakalar sonucunda yapay zekaya sahip varlığın olası doğal sonuçlardan sorumluluk hali uygulandığında cezai sorumluluğu ne olacaktır?
Eğer yapay zeka masum aracı olarak kabul edilirse herhangi bir cezai sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. Bu gibi durumlarda dolaylı faillik sorumluluk modeli ortaya çıkar. Fakat yapay zekaya sahip varlık sadece masum aracı olarak kabul edilmezse o halde programcı ve kullanıcının doğal sonuçlardan sorumluluk modeli yanında yapay zekaya sahip varlıkta cezai sorumluluğu üstlenir.
–
Yapay Zekanın Doğrudan Sorumluluğu
Bu modelde yapay zekaya sahip varlık kullanıcı ve programcıya bir bağlılığı bulunmamaktadır. Belirli bir suçun isnat edilebilmesi için suçun maddi ve manevi unsurlarına sahip olması gerekmektedir. Dışsal ve içsel ögelerin varlığını bilerek hareket eden kimsenin cezai sorumluluğu gündeme gelmektedir. Eğer yapay zekaya sahip varlık bu unsurların gerekliliklerine sahipse ceza sorumluluğu onlara yükletilebilir. Söz konusu suç yapay zekalı varlığın davranışıyla oluşuyorsa eğer örneğin hidrolik kolunu aktive ederek duran bir kişiye vurması sonucunda saldırı suçunun şartını yerine getirmiş olur.
Suçun ihmali olarak gerçekleşmesi de söz konusu olabilir. Yapay zekalı varlığın hareket etmesi gerekirken etmemesi durumunda da cezai sorumluluğa gidilebilir.
Programcı ve kullanıcı suçtaki rolüne göre verdiğimiz 3 modelde sorumlu tutulabilir. Ceza sorumluluğu bölünemez, müşterektir. Yapay zekanın sorumluluğu programcı ve kullanıcıya ek olarak yükletilir.
–
–
–
Olası Yaptırımlar
- Ölüm Cezası: Yapay zeka yazılımının silinmesi anlamına gelir. Silme işlemiyle yapay zekaya sahip varlığın bağımsızlığı sona erer.
- Hapsetme: Yapay zekalı varlığın belirli bir süre kullanılmaması durumudur. Bağımsızlığı ve özgürlüğü kısıtlanmaktadır.
- Kamu Hizmeti: Bu cezayla çeşitli kamu kurumlarında işçi olarak istihdamı söz konusudur.
- Adli Para Cezası: Yapay zekaya sahip varlık kendi parasına veya malına sahip olursa insanlara ve tüzel kişilere uygulanan para cezası ile aynı uygulanacaktır.
- Dijital Müsadere: Suç işlemeye neden olan öğrenmelerin yapay zekaya sahip varlıktan silinmesi işlemidir.
–
Kaynakça
- https://www.istanbulbarosu.org.tr/files/docs/yapayzekacagindahukuk.pdf
- https://www.goksusafiisik.av.tr/Articletter/2019_Summer/articletter.pdf#page=30
- https://en.wikipedia.org/wiki/Kenji_Urada
- https://www.theguardian.com/theguardian/2014/dec/09/robot-kills-factory-worker
- https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-43463047
- https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2019/09/KORAY-DOGAN.pdf
- https://robotic.legal/olumcul-robotlar/
- https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php?pdf=0021813&lng=1
[zombify_post]
0 Yorum