10 Maddede Kamu Denetçiliği’ni (Ombudsmanlık) Tanıyalım

Kamu Denetçiliği Kurumu bireylerin idareyle olan uyuşmazlıklarını çözmek amacıyla oluşturulmuş alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Anayasal düzenlemeyle teşekkül eden bu kuruma başvurmak aynı zamanda anayasal bir haktır. Ombudsman kelimesi sözlükte uyuşmazlıkları çözen, arabulucu gibi anlamlara tekabül etmektedir. Netice itibariyle Kamu Denetçiliği Kurumu'nun idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri incelediğini söyleyebiliriz.

Birçok ülkede bulunan ombudsmanlık kurumunun temellerinin atılmasında tarihsel olarak bizim de etkili olduğumuzu belirtmemiz gerekir. Şöyle ki İsveç Kralı XII. Charles (Demirbaş Şarl) Ruslarla yaptığı savaşı kaybederek Osmanlı Devleti'ne sığınır. Kral, Osmanlı Devleti'nde halkın şikayetini dinleyen, halk ile idare arasındaki uyuşmazlıkları çözen kurumlardan -özellikle de Kadı-ul Kudat'tan- çok etkilenir ve ülkesine gittiğinde bu işlevi yerine getirecek olan Ombudsmanlık kurumunu kurar.

"Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı" başlığını taşıyan Anayasanın 74. maddesi Kamu Denetçiliği Kurumu'na Anayasal bir kurum olma sıfatını veren maddedir. Bu maddenin üçüncü fıkrasında "Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir." denilerek kamu denetçisine başvurmanın bir temel hak statüsünde olduğu belirtilmiştir.

Bu konuya ilişkin detaylı düzenlemeler 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu'nun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik'te yer almaktadır.

Anayasanın 74. maddesinin 4. fıkrasında "Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı'na bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler." denilmektedir. Aynı maddenin devamındaki fıkrada kamu başdenetçisinin nasıl seçileceği düzenlenmiştir. Buradan hareketle Kamu Denetçiliği Kurumu'nun TBMM'ye bağlı olarak kurulduğunu söyleyebiliriz. Ancak Kamu Denetçiliği Kurumu'nun kendisine verilen görevi yerine getirirken bağımsız ve tarafsız bir şekilde hareket ettiğini belirtmek gerekir; zira kamu denetçileri işlerini yaparken hiçbir kişi ve kuruluştan emir ve talimat almazlar.

Kamu Denetçiliği Kurumu'na başvuruda mahkemeye başvurudaki gibi dava ehliyeti şartı aranmamaktadır. Bu sebeple 18 yaşından küçükler ve yabancı uyruklular da dahil olmak üzere herkes ücretsiz bir şekilde kamu denetçisine başvurabilir.

Kişiler kendileri ya da kanuni temsilcileri vasıtasıyla Kamu Denetçiliği Kurumu'na başvurabilirler. Başvurular bizzat Kamu Denetçiliği Kurumu'na giderek dilekçenin orada doldurulması veya dilekçenin kuruma posta yoluyla gönderilmesiyle ya da internet üzerinden e-başvuru şeklinde gerçekleşebilir. E- başvurular Kamu Denetçiliği Kurumu'nun web sitesinden (www.ombudsman.gov.tr) ya da e-devlet üzerinden yapılabilir. 

Menfaati ihlal edilen kişi, idareye şikayetini arz ettikten sonra idare şikâyete 60 gün içinde cevap vermişse bu cevabın verildiği tarihten itibaren 6 ay içinde, eğer idare 60 gün içinde cevap vermezse bu 60 günlük sürenin bitiminden itibaren 6 ay içinde kamu denetçisine başvurmalıdır. Başvurular kanun hükmü gereği en geç altı ay içinde karara bağlanır. 

Ombudsmanlığa başvurudaki temel şartlardan birisi de başvurunun dava açılmadan önce yapılmasıdır. Dava açıldıktan sonra başvuru yapılamaz. Dava açılmadan önce Kamu Denetçiliği'ne başvurulursa dava açma süresi durur yani dava açma hakkının hak düşürücü süre sebebiyle kaybolması söz konusu olmaz. Başvuru Kamu Denetçiliği tarafından karara bağlandıktan ve kişiye tebliğ edildikten sonra dava açma süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder. 

Hepimizin bildiği gibi mahkeme kararları bağlayıcıdır, kamu denetçisinin kararı ise 'Tavsiye Kararı' niteliğindedir. Yani şikâyete konu olan kamu kurumu, kararı yerine getirmek zorunda değildir. Ancak idare, ombudsmanlığın tavsiye kararına neden uymadığını 30 gün içinde bildirmelidir. Ayrıca Kamu Denetçiliği Kurumu'nun kararları her sene meclise sunulduğu için uygulamada kamu kurumlarının çoğunun, TBMM'nin baskısından çekindikleri için kamu denetçisinin tavsiye kararına uyduğu görülmektedir.

Bu sorunun cevabı tabi ki evet. Yaptığı incelemelerde hukuki mevzuatı da esas alan Kamu Denetçiliği Kurumu'nun bünyesinde birçok hukukçu, kamu denetçisi uzmanı ve uzman yardımcısı olarak görev yapmaktadır. Hatta şu anki kamu başdenetçisi ve ilk kamu başdenetçisi de birer hukukçudur. Mesleki açıdan baktığımızda üst düzey devlet görevlisi olan kamu denetçilerinin birçok kanuni yetkisi de vardır. Mesela kendileri bir kamu kurumundan bilgi ve belge talep ettiğinde idare bunu 30 gün içerisinde vermelidir, devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve belgeleri de kamu denetçisi bizzat kuruma giderek inceleme yetkisine sahiptir. Ancak tabi ki bu tarz meslekleri sadece avantajlarından ötürü seçmek adil ve vicdanlı bir hukukçuya yakışmayacaktır, bu tarz mesleklerin seçimlerinde esas olan insanlara yardım etme arzusu ve adalet şuuru olmalıdır. ,

KAYNAKÇA

• https://www.ombudsman.gov.tr
• http://www.mevzuat.gov.tr