Tacir Sıfatı Nasıl Kazanılır?

Ticaret hukuku, subjektif sisteme göre, tacir sınıfının hukukudur. Avrupa’da da ilk olarak “1673 Fransız Kara Ticareti Emirnamesi” ile bu sistem benimsenmiştir. Türk Ticaret Kanunu ise esas olarak ticaret hukukunu ticari işletmelerin hukuku olarak kabul eden modern sistemi benimsemiş olsa da subjektif sistemden de etkilenmiştir. Bu nedenle Türk Ticaret Kanunu (TTK) için ticari işletme kavramının yanı sıra tacir kavramının da önemi büyüktür. Tacir sıfatının varlığının önemi özellikle tacir olmaya bağlanan sonuçlarda karşımıza çıkar.

TTK’nin tacirler için getirdiği düzenlemelerin doğru anlaşılabilmesi için öncellikle tacir sıfatının nasıl kazanıldığını incelememiz gerekmektedir. 

Ticaretle uğraşan kişiler olarak bilinen tacirler; bu sıfatı, sadece ticaretle uğraşarak değil Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen koşulların gerçekleşmesiyle kazanırlar. Gerçek kişilerde ve tüzel kişilerde tacir sıfatının kazanılması farklı koşullara bağlanmıştır.

–

Gerçek Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması

Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 12/1 uyarınca, bir ticari işletmeyi kısmen dahi olsa kendi adına işleten kişiye tacir denir. Buna göre, bir gerçek kişinin tacir sıfatını kazanabilmesi için üç koşulun birlikte gerçekleşmesi zorunludur.

1. Bir ticari işletmenin mevcut olması gerekmektedir.  Bir işletmenin hangi durumlarda ticari işletme olduğu TTK m.11/1 ile düzenlenmiştir. Ticari işletme, esnaf işletmesi için öngörülen sınırı aşan düzeyde gelir sağlamayı hedef tutan faaliyetlerin devamlı ve bağımsız şekilde yürütüldüğü işletmedir. TTK m. 12/3 düzenlemesi ile, bir işletmenin mevcut olması koşuluna ilişkin özel bir düzenleme getirilmiştir. Bu düzenlemeye göre, bir ticari işletme mevcut olmamasına rağmen ticari işletme varmış gibi işlemlerde bulunan kişi, iyiniyetli üçüncü şahıslara karşı tacir gibi sorumlu olur. Dolayısıyla, tacirlere tanınan haklardan yararlanamaz ancak tacir sıfatının getirdiği yükümlülüklere katlanmak zorundadır.
2. İşletmenin faaliyet göstermesi gerekmektedir. Bu koşuldan anlaşılması gereken, ticari işletmenin müşterilerine hizmet vermeye başlamış olmasının gerektiğidir. Bu kurala Türk Ticaret Kanunu’nun 12. maddesinin 2. fıkrası hükmünce ile bir istisna bulunmaktadır. Buna göre, “Bir ticari işletmeyi kurup açtığını, sirküler, gazete, radyo, televizyon ve diğer ilan araçlarıyla halka bildirmiş veya işletmesini ticaret siciline tescil ettirerek durumu ilan etmiş olan kimse, fiilen işletmeye başlamamış olsa bile tacir sayılır.” Tacir sayılmak, tacir gibi sorumlu olmaktan farklıdır. Çünkü tacir sayılanlar sadece yükümlülüklere katlanmaz aynı zamanda tacirler gibi tacir olmanın avantajlarından da yararlanırlar.
3. Ticari işletmenin o kişi adına işletilmesi gerekmektedir. TTK m.12/1 uyarınca, bir ticari işletmeyi, kısmen de olsa kendi adına işleten kişiye tacir denir. Ticari işletmenin kimin hesabına işletildiği ise bu konuda bir önem taşımamaktadır. Önemli olan ticari işletmenin kimin adına işletildiğidir.

Ayrıca Türk Ticaret Kanunu’nun 13 ve 14. maddelerinde tacir sıfatı açısından özel durumlar düzenlenmiştir. Madde 13’te küçük ve kısıtlıların, madde 14’te ticari işletme işletmesi yasaklananların ve izne tabi kılınanların durumu ele alınmıştır:

“Küçük ve kısıtlılara ait ticari işletmeyi bunların adına işleten yasal temsilci, tacir sayılmaz. Tacir sıfatı, temsil edilene aittir. Ancak, yasal temsilci ceza hükümlerinin uygulanması yönünden tacir gibi sorumlu olur.”

“Kişisel durumları ya da yaptığı işlerin niteliği nedeniyle yahut meslek ve görevleri dolayısıyla, kanundan veya bir yargı kararından doğan bir yasağa aykırı bir şekilde ya da başka bir kişinin veya resmî bir makamın iznine gerek olmasına rağmen izin veya onay almadan bir ticari işletmeyi işleten kişi de tacir sayılır.”

–

Tüzel Kişilerde Tacir Sıfatının Kazanılması

TTK m. 16/1 uyarınca, ticaret şirketleri, amacına ulaşmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek ve ticari şekilde işletilmek üzere kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar.

Ticaret şirketlerinin tamamı tüzel kişiliğe sahiptir ve tüzel kişilik kazandıkları andan itibaren tacir sıfatını elde ederler. Dolayısıyla, ticaret şirketleri ticaret siciline tescil edildikleri tarihte tüzel kişilik kazanacakları için aynı zamanda tacir sıfatını da kazanmış olurlar.

Amaçlarına ulaşmak için ticari işletme işleten dernekler ve vakıflar da TTK m. 16 uyarınca tacirdirler. Fakat TTK m. 16, f. 2 uyarınca, kamu yararına çalışan dernekler ve gelirlerinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, ticari işletme işletseler de tacir sıfatını kazanamazlar.

Son olarak kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar. Bu kurum ve kuruluşlar ticari anlamda faaliyet gösterirler ve sermayelerinin tamamı devlete aittir. Ancak tacir sıfatı devlete değil, işletmeye aittir. Dolayısıyla tacir olmayaca bağlanan sonuçlar da işletme açısından önem taşır.

–

Donatma İştiraki

Birden çok kişinin paylı mülkiyet şeklinde malik oldukları bir gemiyi, menfaat sağlamak amacıyla aralarında yapmış oldukları sözleşme gereğince, her biri adına ve hesabına suda kullanmaları halinde “donatma iştiraki” oluşmaktadır. TTK m. 17 uyarınca tacire ilişkin hükümler donatma iştiraki konusunda da aynen uygulanır.

Sonuç

Sonuç olarak, gerçek kişiler ve tüzel kişiler Türk Ticaret Kanunu’nda öngörülen bu koşulların gerçekleşmesiyle tacir sıfatını kazanırlar. Tacir sıfatının varlığının önemi özellikle tacir olmaya bağlanan ve genellikle tacirlere birtakım yükümlülükler yükleyen hükümlerde karşımıza çıkacaktır.

Kaynakça 

• Arkan, Sabih. Ticari İşletme Hukuku. 27. Bası. Ankara 2021